प्रस्तावनाखंड : विभाग चवथा - बुद्धोत्तर जग

प्रकरण १ लें.
चोविसशें वर्षांतील जगद्विकास

संस्कृतींच्या अतिराष्ट्रीयत्वास कारकें - जगाचा सांस्कृतिक इतिहास लिहावयाचा झाल्यास आपणांस दोन गोष्टींकडे विशेष लक्ष दिलें पाहिजे. त्या गोष्टी म्हटल्या म्हणजे एका राष्ट्राचा इतर राष्ट्रांवर ताबा. व एका विशिष्ट संप्रदायाची उत्पत्ति, विकास आणि अनेक मनुष्यसमूहग्राहक व्याप्ति.

या दृष्टीनें पहिली क्रिया ग्रीक व रोमन विजयांत दृंग्गोचर होते.

दुसरी क्रिया बौद्ध, ख्रिंस्ती व मुसुलमानी संप्रदायांत दृग्गोचर होते.

या दोन्ही क्रियांखेरीज तिसरी क्रिया म्हटली म्हणजे विशिष्ट संस्कृतिसंवर्धकांचा वर्ग तयार होऊन त्यानें पारमार्थिक संप्रदाय किंवा राजशक्ति या दोहोंच्या मदतीशिवाय केवळ आपल्या पांडित्याच्या जोरावर पसरत जाणें ही होय. या क्रियेनें हिंदु संस्कृति विस्तरत गेली.