प्रस्तावनाखंड : विभाग तिसरा. बुद्धपूर्वजग
प्रकरण ५ वें.
वेदकालांतील शब्दसृष्टि.
उष्णता.
किरणनामें [ॠग्वेद]
अक्षिति (सूर्यरश्मि) | १तेजस् | वसु |
अभीषु * | दीधिति | शव |
असिर | द्योतन | सप्तर्षि |
उस्त्र | भानु | साध्य |
किरण * | मयूख | सुवर्ण |
खेदि * | २मरीचिप | स्वयुग्वन् (स्वयं- युक्त) |
गभस्ति o | ३रश्मि * | |
गो *o | वन | स्वर्द्दश |
* ही खूण असलेलीं नांवे घोडयाच्या लगामाचींहि आहेत. | ||
o ही खूण असलेले शब्द वेदांत आहेत कीं नाहींत याबद्ल देवराज यज्वा ह्यांनीं संशय प्रदर्शित केला आहे. |
१तेजस्.-श्रोडरच्या मतें ॠग्वेदांत याचा विशिष्ट अर्थ कु-हाड असा आहे, पण सर्व ठिकाणीं देवाचें वज्र असा अर्थ ठीक जुळतो. ॠ.६.१५,९९ या ठिकाणीं तेजस् या शब्दाचा 'तेजोयुक्तता' असा सायणांनीं अर्थ केला आहे व तो ग्रिफिथलाहि मान्य आहे.
२मरीचिप.- वेबरच्या मतें याचा अर्थ तेज:परमाणु किंवा चकाकणारे अणुरेणु असा आहे. मरीचीचा त्याच्यामतें प्रकाशकिरणाच्या उलटहि अर्थ आहे. हा अर्थ ॠग्वेदांत आधींच्या उता-यांतून चांगला लागू पडतो. परंतु प्रकाशकिरण हा अर्थ उपनिषदांत अगदी स्पष्टपणें आढळतो. अर्थात् तेथें जुना अर्थहि कांही ठिकाणीं अभिप्रेत आहे.
३रश्मि.-ॠग्वेदांत आणि नंतरच्या ग्रंथांत सूर्याचे किरण या अर्थानें हा शब्द आला आहे.
तेजोवाचक [ॠग्वेद] |
तेजोविशेषणें [अथर्ववेद] / (तेजस्वी) कियापदें [अथर्ववेद] / |
ज्वालानामें [ॠग्वेद] / जाळणें (कियापदें) [ॠग्वेद] |