प्रस्तावनाखंड : विभाग पांचवा- विज्ञानेतिहास.

प्रकरण १ लें.
शास्त्रघटना आणि शास्त्रेतिहास.   
 
शब्दभाषांतर नको कल्पनापात्रांतर पाहिजे:-  भाषांतरित ग्रंथास संक्षेप कोठें द्यावयाचा आणि त्याचा विस्तार कोठें करावयाचा हें समजल्यानंतर पुढची पायरी म्हणजे ज्या कल्पना आपणांस व्यक्त करावयाच्या आहेत, त्या कल्पना मूळ वाक्यांतील एखाद्या विशिष्ट शब्दाचें भाषांतर नवीन शब्द तयार करून केल्याशिवाय करतां येणें शक्य आहे किंवा नाहीं. शब्दाचें भाषांतर करूं पहाणें हा अधम पक्ष होय. तो शब्द भोंवतालच्या शब्दांसह जी कल्पना व्यक्त करतो, ती कल्पना परिचित शब्दांनी व्यक्त करणें अशक्य आहे काय असा एक विचार पुढें करावा. बहुतेक प्रसंगी असें आढळून येईल कीं, त्या अस्तित्वांत असलेल्या शब्दांनी नवीन कल्पना व्यक्त होईल. असें जर आढळून आलें तर विनाकारण एखाद्या इंग्रजी शब्दास प्रतिशब्द आणण्याचा प्रयत्‍न करणें हा दोष आहे. एखाद्या इंग्रजी शब्दाचें भाषांतर करावयाचें झालें म्हणजे पहिलें कर्तव्य त्या शब्दाची अर्थकक्षा पूर्ण पहाणें हें होय.